Cổ phiếu ESOP là gì? Có nên mua cổ phiếu ESOP không?

Trong một buổi phỏng vấn với CNBC hồi năm 2020 về chủ đề kinh doanh và đầu tư chứng khoán, tỷ phú Bill Gates có chia sẻ rằng:

108.8 TỶ $ TÀI SẢN CỦA TÔI CHO THẤY THẾ GIỚI THẬT BẤT CÔNG.

“Sau khi về hưu, tôi kiếm được rất nhiều tiền từ số cổ phần ở Microsoft.

Trong khi đó những người thực sự vận hành nó, đi làm 8 tiếng một ngày nhận về số tiền lương không tương xứng và gánh thêm nhiều loại thuế thu nhập”

Phát biểu của Bill Gates cho thấy tài sản của người cầm cổ phiếu công ty tăng nhanh hơn rất nhiều…

so với những nhân viên chăm chỉ biết làm công ăn lương thông thường.

Vậy không có cách nào để khắc phục tình trạng này sao?

Rất may là hiện tại chúng ta đã có cổ phiếu ESOP, những công ty thi hành chính sách ESOP tốt sẽ giảm được sự bất công này.

Vậy ESOP là gì? Chúng ta cùng tìm hiểu trong bài viết này cùng Simplize nhé.

Cổ phiếu ESOP là gì?

ESOP (Employee Stock Ownership Plan) là kế hoạch phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho người lao động trong công ty.

Cổ phiếu ESOP thường được phát hành với giá ưu đãi kèm một số điều kiện nhất định.

 

Ví dụ:

Tháng 3/2022, Công ty cổ phần Thế giới di động (Mã: MWG) đã phát hành 19,1 triệu cổ phiếu ESOP, giới hạn chuyển nhượng trong 4 năm với giá mua 10.000 đ/cp.

Với mức thị giá hơn 150.000 đ/cp ở thời điểm lúc bấy giờ thì những nhân viên được mua cổ phiếu sẽ có lãi ngay 140.000 đ/cp khi chỉ cần bỏ ra vỏn vẹn 10.000 đồng để mua 1 cổ phiếu ưu đãi.

Tuy nhiên do có điều kiện đi kèm là chỉ có thể chuyển nhượng sau 4 năm nên nhân viên sẽ chỉ được bán sau 4 năm nữa, tức là tới năm 2026.

Ý nghĩa của cổ phiếu ESOP

Việc phát hành ESOP sẽ giúp doanh nghiệp và cổ đông tri ân, tạo động lực và giữ chân những nhân viên có nhiều cống hiến tại công ty một cách hiệu quả.

Chính sách ESOP là giúp người lao động có thể sở hữu một phần tài sản của công ty, trở thành cổ đông của công ty, từ đó nâng cao trách nhiệm với công việc và vị trí của mình. 

Đây được coi là một giải pháp thay thế cho việc thưởng nhân viên bằng tiền mặt hay quà tặng hiện vật.

Người lao động trực tiếp được hưởng lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh của công ty cũng như nhận cổ tức và phần chênh lệch từ tăng giá cổ phiếu. 

Ví dụ như trong ban lãnh đạo của Thế giới di động, cựu CEO Đoàn Văn Hiểu Em, tuy không phải thành viên sáng lập MWG.

Nhưng nhờ nhiều năm cống hiến cho công ty và nhiều lần được mua cổ phiếu ESOP, ông Hiểu Em hiện đang sở hữu tới hơn 4 triệu cổ phiếu MWG.

Với giá trị ước tính tại tháng 11/2022 là  hơn 160 tỷ, đây là khối tài sản đáng mơ ước với nhiều người.

Và chắc chắn không có bất kỳ nhân viên nào có thể tích lũy khối tài sản như vậy nếu chỉ làm công ăn lương đơn thuần trong 15 năm.

Tác động của cổ phiếu ESOP tới doanh nghiệp

Khác với luật chứng khoán ở Mỹ, doanh nghiệp sẽ phải tốn chi phí để mua ESOP để phát lại cho nhân viên và làm giảm lợi nhuận trong kỳ của công ty…

Theo luật chứng khoán Việt Nam, phần phát hành ESOP không được coi là chi phí, thậm chí doanh nghiệp sẽ có thêm tiền và giúp tăng vốn điều lệ của công ty.

Như bạn có thể thấy trên báo cáo lưu chuyển tiền tệ của MWG quý 1 – 2022, công ty thu được thêm 191 tỷ từ việc phát hành ESOP để tăng nguồn lực phát triển cho công ty.

Tác động của cổ phiếu ESOP tới nhà đầu tư

Chính sách ESOP cũng tồn tại những ưu và khuyết điểm sau…

Ưu điểm:

Cổ phiếu ESOP sẽ giúp giữ chân nhân tài rất hiệu quả như đã phân tích ở phần đầu bài viết. 

Nếu những nhân viên giỏi thấy họ không được đối xử công bằng (đem lại nhiều lợi nhuận cho công ty nhưng lương thưởng thấp)

Rất có thể họ sẽ tự đứng ra mở doanh nghiệp riêng cạnh tranh trực tiếp với công ty cũ. 

Việc giữ chân nhân tài rất quan trọng bởi nó có thể giúp công ty hoạt động ổn định và hiệu quả hơn rất nhiều.

Ngoài ra, ở những công ty thực hiện chính sách ESOP tốt thường sẽ hạn chế chuyển nhượng:

Ví dụ như cổ phiếu ESOP của MWG là chỉ được bán sau 4 năm hoặc như FRT là mỗi năm sẽ được gỡ hạn chế chuyển nhượng 33%.

Do đó ESOP sẽ trói buộc được lợi ích của nhân viên tới kết quả kinh doanh, hoạt động của công ty.

Cổ đông có thể yên tâm hơn về cổ phiếu đang nắm giữ.

Nhược điểm:

Việc phát hành cổ phiếu ESOP có thể sẽ ảnh hưởng xấu tới các nhà đầu tư – cổ đông nắm giữ cổ phiếu phổ thông, cụ thể:

• Cổ phiếu bị pha loãng.
  Việc phát hành ESOP đồng nghĩa số lượng cổ phiếu nhiều hơn, dẫn đến làm giảm lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu (EPS) ngay lập tức.
  Từ đó làm giảm giá trị của cổ phiếu và làm cổ phiếu trở nên đắt hơn trong mắt những nhà đầu tư khác
• Sau khi cổ phiếu ESOP hết điều kiện bị phong tỏa, một lượng lớn cổ phiếu đẩy ra thị trường có thể ảnh hưởng tiêu cực đến diễn biến giá cổ phiếu của doanh nghiệp.
• Chính sách ESOP sai mục đích, sai đối tượng
  Những công ty thiếu minh bạch thường sẽ lợi dụng chính sách ESOP để thu lợi.
  Phân bổ phần lớn lượng cổ phiếu ESOP cho người nắm quyền lớn trong công ty thay vì để giữ chân nhân tài như mục đích tốt đẹp vốn có ban đầu.

Làm thế nào để đánh giá chính sách ESOP của doanh nghiệp?

Đây là phần cực kỳ quan trọng mà nhiều nhà đầu tư băn khoăn nhất….

Theo Simplize, những doanh nghiệp có chính sách ESOP hiệu quả thường có những đặc điểm sau đây:

Cơ cấu cổ đông đa dạng

Cơ cấu cổ đông đa dạng, có nhiều quỹ đầu tư lớn sẽ giúp giám sát quả trình phát ESOP diễn ra minh bạch và quyền lợi của cổ đông được đảm bảo.

Ví dụ như theo dữ liệu của Simplize về cơ cấu sở hữu của MWG thì có tới 22.7% cổ phần được các quỹ đầu tư chuyên nghiệp nắm giữ, một tỷ lệ rất tốt để đảm bảo quyền lợi cổ đông.

Danh sách đối tượng nhận được cổ phiếu ESOP đa dạng, quy định rõ ràng

Quy định danh sách nhân viên được phép mua ESOP cũng nên rõ ràng và minh bạch, có lượng hóa cụ thể.

Ví dụ về đợt phát hành ESOP của công ty cổ phần Sông đà Cao Cường (Mã: SCL)

Bạn có thể thấy hệ số tính số lượng cổ phiếu phát hành rất rõ ràng.

Số lượng người được mua cũng rất nhiều, lên tới 120 người trên tổng số gần 300 nhân viên của công ty.

Và đặc biệt đúng với mục đích của ESOP là giữ chân nhân tài, tri ân người lao động, có đóng góp lớn cho công ty…

Ban quản trị không được phân phối cổ phiếu ESOP

Ví dụ như SCL ở trên, đây là cách làm rất hay khi ban quản trị toàn những người nắm giữ số lượng cổ phần lớn.

Họ đã thu được lợi lớn từ giá cổ phiếu tăng, nên dành phần ESOP này cho nhân viên.

Khác hẳn với nhiều công ty ban hành chính sách ESOP nhưng đối tượng nhận phần lớn lại là chủ tịch và tổng giám đốc trong khi nhân viên không được là bao.

Thời gian phát hành ESOP hợp lý

Số lượng cổ phiếu ESOP càng nhiều sẽ càng làm pha loãng cổ phiếu.

Do đó số lượng phát hành ESOP phải thật hợp lý, hài hòa lợi ích cho cả nhà đầu tư và ban điều hành công ty.

Tùy số lượng cổ phiếu ESOP mà chúng ta nên yêu cầu thời gian phát hành ESOP khác nhau:

Ví dụ như MWG:

Với hơn 1,4 tỷ cổ phiếu lưu hành năm 2022 họ phát hành 19,1 triệu cổ phiếu ESOP ~ 1,5% là con số hợp lý. Với chỉ 1,5% thì doanh nghiệp có thể phát hành ESOP đều đặn hàng năm cũng được, tuy nhiên đổi lại công ty phải tăng trưởng tốt.

MWG đã tăng trưởng rất tốt trong giai đoạn trước năm 2022.

Với mức tăng trưởng cao và đều đặn thì cổ đông hoàn toàn có thể yên tâm về chính sách ESOP không ảnh hưởng nhiều.

Năm 2022 lợi nhuận sau thuế giảm, và công ty dự kiến cũng sẽ không phát hành ESOP.

Với các doanh nghiệp khác có mức phát hành ESOP cao hơn ~ 3% số lượng cổ phiếu thì thời gian giữa mỗi lần phát hành ESOP cũng cần lâu hơn, khoảng 3 năm/lần là hợp lý.

Điều kiện phát hành cổ phiếu ESOP?

Theo thông tư 162/2015/TT-BTC của Bộ Tài Chính, việc phát hành cổ phiếu ESOP phải đảm bảo các điều kiện sau:

Quy định chung về phát hành cổ phiếu ESOP

• Có chương trình lựa chọn và kế hoạch phát hành cổ phiếu được Đại hội đồng cổ đông thông qua.
• Tổng số cổ phiếu phát hành theo chương trình trong mỗi 12 tháng không được vượt quá 5% số cổ phần đang lưu hành của công ty.
• Hội đồng quản trị phải công bố rõ những nội dung sau:
  • Các tiêu chuẩn và danh sách người lao động được tham gia chương trình.
  • Nguyên tắc xác định giá bán.
  • Nguyên tắc xác định số cổ phiếu được phân phối cho từng đối tượng và thời gian thực hiện.

Trường hợp đặc biệt

Đó là trường hợp công ty phát hành cổ phiếu thưởng cho người lao động. 

Ngoài các qui định chung ở trên, công ty phải có đủ nguồn vốn thực hiện theo báo cáo tài chính kiểm toán gần nhất từ nguồn:

• Thặng dư vốn.
• Quỹ đầu tư phát triển.
• Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối.
• Quỹ khác (nếu có) được sử dụng để bổ sung vốn điều lệ theo quy định của pháp luật.

Tổng giá trị các nguồn nêu trên…

Phải đảm bảo không thấp hơn tổng giá trị vốn cổ phần tăng thêm theo phương án được Đại hội đồng cổ đông thông qua.

Phát hành từ nguồn lợi nhuận sau thuế chưa phân phối

Công ty đại chúng là công ty mẹ phát hành từ nguồn lợi nhuận sau thuế chưa phân phối phải thỏa mãn điều kiện:

Nguồn vốn thực hiện không được vượt quá mức lợi nhuận sau thuế chưa phân phối trên báo cáo tài chính hợp nhất được kiểm toán.

Nếu nguồn vốn thực hiện sử dụng thấp hơn lợi nhuận sau thuế chưa phân phối trên báo cáo tài chính hợp nhất và cao hơn mức lợi nhuận sau thuế chưa phân phối trên báo cáo tài chính của công ty mẹ

Thì công ty chỉ được sử dụng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối sau khi đã điều chuyển lợi nhuận từ các công ty con về công ty mẹ theo hướng dẫn về phân phối lợi nhuận của chế độ kế toán doanh nghiệp.

Phát hành từ các nguồn khác

Công ty đại chúng là công ty mẹ phát hành cổ phiếu để thưởng cho người lao động từ:

• Thặng dư vốn cổ phần
• Quỹ đầu tư phát triển
• Quỹ khác

Nguồn vốn thực hiện được căn cứ trên báo cáo tài chính của công ty mẹ.

Có nên mua cổ phiếu ESOP hay không?

Đối với nhà đầu tư bên ngoài, việc quyết định đầu tư vào cổ phiếu ESOP không phải lúc nào cũng dễ dàng.

Các quy định về cổ phiếu ESOP của mỗi doanh nghiệp có thể khác nhau, chẳng hạn như giới hạn thời gian nắm giữ hoặc tính chất chuyển nhượng.

Điều này có nghĩa là, đối với nhà đầu tư không phải là người lao động trong công ty, việc đầu tư vào cổ phiếu ESOP có thể không phải là lựa chọn tốt nhất.

Trong nhiều trường hợp, theo quy định của doanh nghiệp, cổ phiếu ESOP chỉ được giao dịch trong phạm vi nội bộ công ty mà không được phát hành ra thị trường.

Ví dụ giả sử công ty A có chương trình ESOP dành riêng cho nhân viên, cổ phiếu ESOP này chỉ được chuyển nhượng giữa các nhân viên nội bộ.

Vậy các nhà đầu tư ngoài công ty sẽ không có cơ hội mua cổ phiếu ESOP của công ty A.

Nhìn chung, dựa trên những đánh giá và phân tích của tôi, đối với nhà đầu tư không phải là người lao động trong doanh nghiệp, việc đầu tư vào cổ phiếu ESOP không được khuyến nghị.

Thay vào đó, bạn nên tìm hiểu kỹ lưỡng về cổ phiếu thông thường của doanh nghiệp để đưa ra quyết định đầu tư hợp lý và hiệu quả.

Kết luận

Cổ phiếu ESOP đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích và giữ chân nhân tài thông qua cơ hội sở hữu cổ phiếu với giá ưu đãi.

Đây là hình thức thường được đưa ra khi công ty đạt được các điều kiện nhất định.

Bạn có thể không mua được cổ phiếu ESOP khi không phải là nhân viên của công ty.

Tuy nhiên, thông qua chính sách ESOP, nhà đầu tư có thêm thông tin để đánh giá doanh nghiệp tiềm năng.

Những công ty tốt thường phát hành ESOP đi cùng với việc duy trì được tốc độ tăng trưởng cao.