Bán khống là gì? Bán khống chứng khoán như thế nào?

Vào năm 1609 một thương nhân tên Le Maire ở Hà Lan đã bán toàn bộ và thậm chí là nhiều hơn số lượng cổ phiếu mình đang nắm giữ của công ty Đông Ấn Hà Lan (Mã: VOC).

Vì ở thời điểm đó công ty này vẫn chưa trả cổ tức trong 7 năm liên tiếp.

Thêm vào đó, một số con tàu của công ty đang bị đe dọa tấn công bởi tàu của nước Anh do mâu thuẫn thương mại giữa Hà Lan và Anh.

Hành động bán cổ phiếu vượt số lượng mình đang nắm giữ của Le Maire có thể coi là bước khởi đầu cho một trong những nghiệp vụ cực kỳ phổ biến trên thị trường tài chính…

Đó chính là bán khống!

Bán khống là gì?

Bán khống (short selling) là một chiến lược đầu tư trong chứng khoán, trong đó nhà đầu tư bán các cổ phiếu mà họ KHÔNG SỞ HỮU với kỳ vọng rằng giá cổ phiếu sẽ giảm trong tương lai.

Sau khi giá cổ phiếu giảm, họ mua lại cổ phiếu đó với giá thấp hơn để trả lại cho người cho mượn và thu về lợi nhuận từ sự chênh lệch giữa giá bán và giá mua.

Bán khống thường được sử dụng bởi các nhà đầu tư chuyên nghiệp, như các quỹ đầu tư và các nhà quản lý danh mục đầu tư, nhằm kiếm lời từ sự giảm giá của cổ phiếu trên thị trường chứng khoán.

Cách bán khống vận hành?

Tôi sẽ lấy ví dụ về một cổ phiếu cụ thể giúp bạn hình dung dễ hơn…

Giả sử rằng bạn tin giá cổ phiếu của Công ty Cổ phần Tập đoàn Hóa chất Đức Giang (Mã cổ phiếu DGC) sẽ giảm trong tương lai vì kế hoạch kinh doanh năm 2023 sẽ giảm 50% so với năm 2022.

Bạn chủ đích sẽ bán khống cổ phiếu DGC, các bước thực hiện sẽ diễn ra như sau:

Bước 1: Liên hệ tìm đối tác cho phép bán khống

Sau khi đã xác định được cổ phiếu bán khống, bạn liên hệ với một công ty chứng khoán hoặc ngân hàng đầu tư và yêu cầu mượn 1000 cổ phiếu DGC.

Giả sử rằng họ đồng ý cho bạn mượn cổ phiếu với một khoản phí mượn nhất định.

Bước 2: Bán cổ phiếu trên thị trường

Bạn bán ngay 1000 cổ phiếu DGC với mức giá 50.000 vnđ/cổ phiếu. Tổng số tiền bạn thu được sau khi bán là 50 triệu đồng (1000 cổ phiếu x 50.000 vnđ/cổ phiếu).

Bước 3: Mua lại cổ phiếu trên thị trường

Sau một thời gian, giả sử rằng giá cổ phiếu DGC giảm xuống còn 35.000 vnđ/ cổ phiếu, như đã dự đoán.

Bây giờ, bạn mua lại 1000 cổ phiếu DGC trên thị trường chứng khoán với tổng số tiền là 35 triệu đồng (1000 cổ phiếu x 35.000 vnđ/cổ phiếu).

Bước 4: Trả lại cổ phiếu đã bán khống

Bạn trả lại 1000 cổ phiếu DGC cho công ty chứng khoán mà bạn đã mượn trước đó, cùng với khoản phí mượn cổ phiếu.

Kết quả: Bạn đã thu được lợi nhuận từ sự chênh lệch giữa giá bán và giá mua cổ phiếu DGC, tức là 50 triệu vnđ – 35 triệu vnđ = 15 triệu vnđ (chưa trừ phí mượn cổ phiếu).

Nếu giá cổ phiếu DGC giảm càng sâu, ví dụ xuống 25.000 vnđ/cp hoặc 15.000 đ/cp thì lợi nhuận thu được của bạn sẽ càng lớn.

Lợi ích của bán khống

Hành động bán khống trong đầu tư chứng khoán có rất nhiều tác dụng, chúng ta có thể kể tới như:

Kiếm lời từ sự giảm giá của cổ phiếu

Bán khống là cho phép nhà đầu tư kiếm lời khi cổ phiếu giảm giá, bằng cách bán trước cổ phiếu và mua lại với mức giá thấp hơn.

Điều này giúp mở rộng lựa chọn đầu tư và tạo điều kiện cho nhà đầu tư đạt được lợi nhuận trong cả thị trường tăng và thị trường giảm.

Đây là điều rất mới mẻ và là niềm ao ước của rất nhiều nhà đầu tư tại thị trường chứng khoán Việt Nam khi chúng ta chưa có hoạt động bán khống.

Ví dụ như việc xác định Công ty cổ phần Tập đoàn Hòa Phát (Mã cổ phiếu HPG) đã đạt đỉnh kết quả kinh doanh trong năm 2021 và nhiều khả năng sẽ giảm giá trong năm 2022 là tương đối dễ dàng với những nhà đầu tư lão làng.

Tuy nhiên hiện tại ở thị trường chứng khoán Việt Nam, bạn lại chưa có cách nào kiếm lời khi cổ phiếu HPG giảm.

Quản trị rủi ro tốt hơn

Bán khống giúp nhà đầu tư quản lý rủi ro danh mục đầu tư của họ.

Bằng cách kết hợp cả giao dịch mua (long) và bán khống (short), họ có thể giảm rủi ro tổng thể liên quan đến biến động của thị trường và từng cổ phiếu cụ thể.

Ví dụ như bạn đang cầm 10.000 cổ phiếu HPG và bạn nghĩ rằng ở vùng giá hiện tại HPG đang được định giá quá cao va nhiều khả năng sẽ giảm giá.

Tuy nhiên bạn không chắc chắn lắm về điều này để thực hiện chốt lời toàn bộ cổ phiếu và vẫn muốn nắm giữ HPG.

Lúc này để giảm thiểu rủi ro, bạn có thể thực hiện thêm hoạt động bán khống một lượng cổ phiếu HPG nhất định khoảng 1000 cổ phiếu để cân bằng lại rủi ro nếu giá cổ phiếu giảm.

Khá giống với chứng khoán phái sinh, bán khống cũng giúp nhà đầu tư đa dạng hóa danh mục, giảm thiểu rủi ro bằng cách thêm vào các chiến lược đầu tư mới mẻ.

Tuy nhiên bạn cần lưu ý rằng hoạt động quản trị rủi ro bằng bán khống không dành cho những nhà đầu tư ít kinh nghiệm.

Tận dụng sự biến động của thị trường

Bán khống cho phép nhà đầu tư tận dụng sự biến động của thị trường để kiếm lời.

Nếu bạn tham gia đầu tư chứng khoán từ năm 2022 đổ về trước chắc sẽ không lạ lẫm với lời “tiên tri” của anh Lã Giang Trung khi Vnindex đang trên đỉnh 1.500 điểm.

Những nhà đầu tư có kinh nghiệm và thực sự xuất sắc có thể dự đoán được xu hướng giảm giá của thị trường…

Họ hoàn toàn có thể tận dụng đà giảm để bán khống top cổ phiếu có vốn hóa lớn, bởi khi thị trường giảm những cổ phiếu này cũng nhiều khả năng sẽ giảm theo.

Điều này giúp mở rộng cơ hội đầu tư và tạo điều kiện cho nhà đầu tư đạt được lợi nhuận trong cả thị trường tăng và thị trường giảm.

Giúp thị trường minh bạch hơn

Bán khống giúp thị trường chứng khoán hoạt động công bằng hơn, bằng cách kiểm tra giá cổ phiếu liệu có đang bị định giá quá cao.

Tại sao vậy?

Quay trở lại với cách vận hành của bán khống ở phần 2, khi bạn và nhiều nhà đầu tư khác thực hiện lệnh bán khống, tức là bạn đã mượn cổ phiếu của người khác và bán thẳng cổ phiếu đó trên thị trường…

Chính điều này có thể sẽ tạo áp lực bán lớn và thậm chí là rất lớn nếu như bạn bán khống nhiều cổ phiếu.

Qua đó giúp giá cổ phiếu phản ánh đúng giá trị của công ty, bởi khi công ty đang bị định giá quá cao thì lực cầu bên mua để đầu tư nắm giữ lâu dài sẽ rất ít.

Đa phần là người mua để đầu cơ và họ sẽ bán cổ phiếu rất nhanh nếu nhận thấy xu hướng tăng của cổ phiếu không thể duy trì (gãy trend).

Bạn có tin rằng có những người đã tạo ra khủng hoảng tài chính cho cả một quốc gia chỉ dựa vào những lệnh bán khống của họ?

Tôi xin để dành ví dụ ở phần này phía dưới bài viết, các thương vụ bán khống lịch sử.

Những rủi ro gặp phải khi bán khống

Mặc dù phương thức này có thể đem lại nguồn lợi lớn nhưng rủi ro cũng rất cao, bạn phải cực kỳ cẩn trọng khi bán khống:

Sự biến động khó lường của cổ phiếu trong ngắn hạn

Trong ngắn hạn giá cổ phiếu biến động rất khó lường, không theo giá trị cổ phiếu mà chủ yếu do tâm lý đám đông.

Chính nhà bác học Isaac Newton cũng từng phải thốt lên sau khi mất toàn bộ tiền vào đầu tư chứng khoán:

Tôi có thể tính toán được sự chuyển động của các hành tinh, nhưng không thể tính toán được sự điên rồ của con người.

Do đó, ngay kể cả bạn dự phóng chính xác kết quả kinh doanh và vùng giá trị hợp lý của doanh nghiệp nhưng không có gì đảm bảo giá cổ phiếu chắc chắn sẽ giảm.

Ví dụ như trong trường hợp của cổ phiếu Tesla:

Năm 2020 chỉ số P/E của Tesla lên tới hơn 1000 lần, mức cực kỳ hấp dẫn để thực hiện bán khống.

Tuy nhiên giá cổ phiếu tăng hơn 10 lần từ 2019 – 2021 dẫn đến năm 2020, theo dữ liệu từ S3 Partners thì phe bán khống đã lỗ hơn 38 tỷ USD vì cổ phiếu Tesla.

Trong đó có rất nhiều nhà đầu tư và quỹ đầu tư nổi tiếng như Greenlight Capital hay Kynikos Associates.

Không thích hợp với những nhà đầu tư không chuyên

Bán khống là một chiến lược đầu tư phức tạp và rủi ro cao, không phải là lựa chọn tốt cho những nhà đầu tư không chuyên hay những người không có nhiều kinh nghiệm về thị trường chứng khoán.

Bởi ngoài kỹ năng phân tích tài chính, đánh giá doanh nghiệp bạn còn cần kỹ năng dự đoán xu hướng thị trường chính xác.

Trên thực tế có rất nhiều cổ phiếu có kết quả kinh doanh không được coi là tốt nhưng nếu thị trường chứng khoán tăng mạnh thì cổ phiếu đó vẫn tăng theo.

Những nhà đầu tư không chuyên thường không có đủ kiến thức và kinh nghiệm để thực hiện các phân tích này, dẫn đến những quyết định đầu tư sai lầm.

Thương vụ bán khống đình đám trong lịch sử

Khi nói tới các thương vụ bán khống nổi tiếng nhất trong lịch sử chắc chắn giới tài chính không thể nào không nhắc tới George Soros “đánh sập” ngân hàng trung ương Anh năm 1992.

Sự kiện này còn được gọi là “Thứ Tư đen” (Black Wednesday), lưu danh sử sách của giới tài chính sau này.

Vậy làm thế nào mà một người đàn ông nhỏ nhé lại có thể đánh bại được ngân hàng trung ương của một quốc gia?

Dưới đây là cách mà George Soros đã làm điều này:

Tình hình kinh tế Anh vào thời điểm đó

Vào đầu những năm 1990, Anh đang trải qua một giai đoạn kinh tế khó khăn với lạm phát cao, lãi suất cao và tăng trưởng chậm.

Trong bối cảnh này, Anh quyết định tham gia vào Hệ thống Tỷ giá Hối đoái Châu Âu (ERM), với mục tiêu duy trì tỷ giá hối đoái ổn định giữa đồng bảng Anh và các đồng tiền khác trong Liên minh châu Âu.

Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cho rằng đồng bảng đã được định giá quá cao so với các đồng tiền khác.

Quan sát và phân tích của Soros

George Soros và quỹ của ông, Quantum Fund, nhận ra rằng Ngân hàng Anh sẽ không thể duy trì tỷ giá hối đoái đồng bảng ở mức cao đó.

Ông tin rằng Ngân hàng Anh sẽ buộc phải để đồng bảng suy giảm giá trị để phục hồi nền kinh tế.

Chiến lược đầu tư

Dựa trên những quan sát và phân tích này, George Soros và Quantum Fund đã bán khống đồng bảng Anh với giá trị lên tới 10 tỷ đô la.

Bằng cách mượn một lượng lớn đồng bảng và bán chúng thành các đồng tiền khác, chủ yếu là đồng Đức Mark.

Với quy định của ERM là phải duy trì tỷ giá cố định, ngân hàng trung ương Anh buộc phải bán nguồn dự trữ ngoại hối có hạn của mình để mua vào đồng Bảng nhằm duy trì tỷ giá.

Tuy nhiên nếu nguồn dự trự ngoại hối của Ngân hàng dần cạn kiệt, họ sẽ không thể tiếp tục bán ngoại tệ mà sẽ phải dùng biện pháp tiếp theo là lãi suất.

Kết quả

Ngày 16 tháng 9 năm 1992, Ngân hàng Anh đã tăng lãi suất từ 10% lên 12% và sau đó lên 15% để cố gắng hỗ trợ đồng bảng và giữ tỷ giá hối đoái trong ERM.

Tuy nhiên, cả Quantum Fund và thị trường đều cho rằng đây là dấu hiệu “yếu đuối”.

Họ cho rằng ngân hàng trung ương Anh đã cạn nguồn dự trữ ngoại hối của mình và ra sức bán đồng Bảng nhiều hơn nữa.

Cuối cùng, hòn tuyết lăn được tạo ra bởi George Soros đã đủ lớn, nó kéo theo đà bán tháo của thị trường.

Ngân hàng Anh đã buộc phải rút đồng bảng khỏi ERM, để đồng bảng tự do suy giảm giá trị.

Khi giá đồng bảng giảm, Soros đã mua lại đồng bảng với giá thấp hơn, trả lại cho người cho mượn và thu về lợi nhuận chênh lệch giữa giá bán khống ban đầu và giá mua lại.

Ước tính tổng lợi nhuận của Soros từ thương vụ này lên tới hơn 1 tỷ đô la, và ông trở thành người đánh sập Ngân hàng Anh.

Sự kiện này không chỉ nâng cao tên tuổi của George Soros mà còn là một ví dụ điển hình về cách nhà đầu tư thông minh có thể tận dụng cơ hội để bán khống.

Cách bán khống ở thị trường chứng khoán Việt Nam

Nếu bạn đang tự hỏi rằng:

Nếu thực sự bán khống hay như vậy tại sao tôi rất ít khi nghe thấy trong thực tế?

Thật đáng tiếc là tại thị trường chứng khoán Việt Nam, hiện nay việc bán khống chưa được phép thực hiện.

Các quy định pháp lý và hệ thống chứng khoán tại Việt Nam cũng chưa hỗ trợ hoạt động bán khống.

Việc này giúp giảm bớt những rủi ro tiềm ẩn liên quan đến hoạt động bán khống, như nguy cơ gây ra biến động đột biến giá cổ phiếu dẫn tới không phản ánh đúng giá trị công ty.

Tuy nhiên trên thực tế, vẫn có khá nhiều nhà đầu tư lách luật bằng cách mượn cổ phiếu của nhóm nhà đầu tư khác.

Nhưng việc này không hợp pháp và khá phức tạp nên tôi sẽ không đi quá chi tiết vào chủ đề này.

Theo tôi tìm hiểu thì Bộ tài chính đang rất nỗ lực để Nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ Thị trường cận biên (Frontier market) sang Thị trường mới nổi (Emerging market).

Một trong những tiêu chí không thể thiếu để nâng hạng thị trường lên Emerging market là cần cho phép bán khống!

Do đó, rất có thể hoạt động bán khống sẽ được cấp phép tại Việt Nam trong tương lai không xa.

Kết luận

Tóm lại bằng cách bán trước sau đó mua lại, bán khống là cách tuyệt vời để bạn kiếm lợi nhuận khi giá cổ phiếu giảm giá.

Bán khống có rất nhiều lợi ích:

• Kiếm lời từ sự giảm giá của cổ phiếu
• Quản trị rủi ro tốt hơn
• Tận dụng sự biến động của thị trường
• Giúp thị trường minh bạch hơn

Tuy nhiên hiện tại bán khống chưa được phép thực hiện ở thị trường chứng khoán Việt Nam.

Do đó chúng ta cùng trang bị kiến thức đầu tư thật vững vàng, chờ đợi trong một tương lai không xa bán khống chính thức được cấp phép.