IPO là gì? Có nên đầu tư doanh nghiệp mới IPO?

IPO hay chào bán cổ phiếu lần đầu là thuật ngữ cực kỳ phổ biến, được sử dụng rất nhiều trên thị trường chứng khoán.

Tuy nhiên trên thực tế có rất nhiều nhà đầu tư lầm tưởng rằng IPO là phiên giao dịch đầu tiên của cổ phiếu trên sàn HOSE hoặc sàn HNX.

Từ đó dẫn tới việc hiểu sai bản chất và rất nhiều hệ lụy liên quan tới việc mua cổ phiếu của công ty mới IPO.

Tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất của hoạt động IPO qua bài viết này…

IPO là gì?

IPO (Initial Public Offering) hay phát hành lần đầu ra công chúng được dùng để chỉ hoạt động một công ty lần đầu tiên chào bán cổ phiếu của mình cho các nhà đầu tư bên ngoài và buộc phải niêm yết trên sàn chứng khoán.

Trước khi thực hiện IPO, công ty tư nhân sẽ được sở hữu hoàn toàn bởi các cổ đông sáng lập hoặc nhà đầu tư chiến lược.

Tuy nhiên, công ty sẽ phát hành một lượng cổ phiếu nhất định để bán cho công chúng, từ đó công ty sẽ thu được khoản tiền kha khá để giúp công ty phát triển.

Ở chiều ngược lại, nhà đầu tư được sở hữu cổ phần của công ty, được chia sẻ cổ tức khi doanh nghiệp kinh doanh có lãi.

Ví dụ sau khi xuất khẩu lô xe điện đầu tiên sang Mỹ vào cuối năm 2022, Vinfast – công ty con của Tập đoàn Vingroup (Mã cổ phiếu VIC) đang rất nỗ lực để IPO tại thị trường Mỹ.

Nếu thương vụ này thành công Vinfast được cho rằng có thể sẽ thu về 4 tỷ $ để phát triển, mở rộng sản xuất và xuất khẩu ô tô ra thị trường nước ngoài.

Tại sao doanh nghiệp cần IPO?

Tiến hành IPO là hoạt động thường thấy để doanh nghiệp nâng tầm vị thế của mình, dưới đây là một số lý chính:

#1: IPO là kênh huy động vốn giá rẻ

Doanh nghiệp có thể huy động vốn từ nguồn vốn vay ngân hàng và phải chịu 1 khoản lãi nhất định bất kể kinh doanh lỗ hay lãi.

Tuy nhiên, trong những lúc thị trường kinh doanh gặp khó khăn thì rất có thể khoản lãi vay và nợ đáo hạn sẽ kiến doanh nghiệp gặp nhiều rủi ro hoạt động.

Thay vào đó, doanh nghiệp có thể huy động vốn từ đợt phát hành thêm cổ phiếu thông qua hoạt động IPO trên thị trường chứng khoán với chi phí gần như bằng không.

Bởi khi mua cổ phiếu, đồng nghĩa với việc bạn sẽ trở thành cổ đông công ty và phải chia sẻ rủi ro cũng như lợi nhuận với doanh nghiệp.

Nếu doanh nghiệp gặp khó khăn hoặc cần tiền để đầu tư dự án mới, bạn có thể sẽ không được chia cổ tức.

#2: IPO là kênh huy động vốn tiềm năng

Ngân hàng không phải lúc nào cũng sẽ cho bạn vay vốn. Bởi thường họ sẽ ưu tiên cho những doanh nghiệp:

• Có kết quả kinh doanh tốt, có lợi nhuận
• Triển vọng dự án cho vay tương đối tiềm năng
• Có tài sản đảm bảo chắc chắn

Chắc chắn không phải doanh nghiệp nào cũng đáp ứng đủ các điều kiện nêu trên và ngân hàng cũng không thích những dự án quá rủi ro.

Do đó, nếu ngân hàng không cho phép vay vốn, công ty có thể xem xét lựa chọn IPO như một phương án huy động thay thế tiềm năng.

Lấy ví dụ như cổ phiếu của hãng taxi công nghệ Uber Technologies Inc:

Theo báo cáo tài chính của Uber trước thời điểm IPO, công ty đã ghi nhận tổng cộng hơn 10 tỷ USD lỗ trong năm 2018.

Tìm hiểu thêm: Cách đọc báo cáo tài chính nhanh (trong 5 phút)

Tuy nhiên phía Uber đã kỳ vọng rằng họ sẽ có lãi ròng vào cuối năm 2021 và tới tháng 5 năm 2019, Uber chính thức tiến hành IPO thành công thu về số tiền khủng ~ 8,1 tỷ USD.

Chắc chắn họ sẽ rất khó để đi vay một số tiền tương ứng như IPO khi đang lỗ tới hơn 10 tỷ USD.

#3: IPO giúp tăng tính minh bạch, hiệu quả cho doanh nghiệp

Khi niêm yết trên sàn chứng khoán, công ty sẽ phải tuân thủ:

• Quy định về việc công bố thông tin hoạt động, báo cáo tài chính, quản trị của doanh nghiệp
• Thực hiện và công bố báo cáo kiểm toán độc lập của công ty kiểm toán định kỳ
• Chịu kiểm soát của ban kiểm soát độc lập
• Công bố thông tin về giao dịch cổ phiếu của người có liên quan
• Chịu sự chất vấn của cổ đông trong đại hội cổ đông thường niên

Việc này giúp công ty trở nên minh bạch hơn, hoạt động hiệu quả hơn với các nhà đầu tư và tạo ra sự tin tưởng cho các bên liên quan.

Chính vì lý do này mà rất nhiều công ty có vốn nhà nước phải thực hiện IPO (chủ trương cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước) và niêm yết trên sàn chứng khoán nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.

Ví dụ sau khi cổ phần hóa vào năm 2003 với mức vốn hóa chỉ khoảng 4,250 tỷ đồng.

Tới cuối năm 2022 vốn hóa của VNM đã lên tới 155,4 nghìn tỷ đồng (gấp 37 lần sau 19 năm).

Đây là ví dụ điển hình cho sự hiệu quả của cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước thông qua hoạt động IPO.

Vậy doanh nghiệp tiến hành IPO như thế nào?

Quy trình thực hiện IPO

Nhắc lại một chút về định nghĩa, IPO là hoạt động một công ty lần đầu tiên phát hành và chào bán cổ phiếu của mình cho các nhà đầu tư bên ngoài và bắt buộc phải niêm yết trên sàn chứng khoán.

Và đương nhiên, đây là quá trình tương đối phức tạp và ảnh hưởng tới rất nhiều cá nhân trên cộng đồng.

Do đó, để khách quan và quá trình diễn ra thuận lợi, công ty IPO sẽ phải kết hợp với nhiều đối tác khác…

Bước 1: Thuê tổ chức tư vấn thực hiện hoạt động IPO

Doanh nghiệp cần IPO sẽ thuê tổ chức tư vấn gọi là Ngân hàng đầu tư – Investment Banking (IB) làm người bảo lãnh cho quá trình IPO.

Tùy vào quy mô của cuộc IPO mà doanh nghiệp sẽ cần số lượng IB tham gia tương ứng.

Ví dụ như cuộc IPO của Uber huy động 8,1 tỷ USD có tới 29 IB tham gia tư vấn, xây dựng chiến lược, quản lý,…

Các IB sẽ nhận tiền hoặc cũng có thể nhận lấy cổ phần của công ty làm thù lao trước khi niêm yết lên sàn chứng khoán.

Ở thị trường chứng khoán Việt Nam các IB này thường là các công ty chứng khoán (cụ thể hơn là bộ phận IB).

Mỗi thương vụ IPO ở thị trường Việt Nam cũng không có quá nhiều IB tham gia, thường là 1 hoặc 2 IB cùng hợp tác tư vấn.

Các công ty chứng khoán nổi tiếng ở thị trường chứng khoán Việt Nam như:

• SSI tham gia việc tư vấn IPO cho Masan Group (mã CK: MSN) và Vincom Retail (mã CK: VRE).
• VCSC tham gia việc tư vấn IPO cho Techcombank (mã CK: TCB) và Novaland (mã CK: NVL).

Bước 2: Hoàn tất thủ tục IPO và niêm yết trên sàn chứng khoán

Công ty thực hiện hoạt động IPO sẽ phải lập bản cáo bạch, cung cấp thông tin chi tiết về:

• Lịch sử hình thành
• Ngành nghề sản phẩm kinh doanh
• Các nhân tố rủi ro
• Tình hình tài chính, kết quả kinh doanh trong quá khứ
• Tiềm năng tăng trưởng của mình
• Kế hoạch đầu tư
• Định giá doanh nghiệp của IB

Nghĩa là toàn bộ thông tin bạn cần có để phân tích, trước khi đưa ra quyết định đầu tư đều được ghi rõ trong bản cáo bạch.

Ví dụ: Bản cáo bạch của CTCP Tập đoàn Thép Hòa Phát có đơn vị tư vấn là CTCP chứng khoán Bảo Việt (Mã: BVS)

Sau đó, đơn vị tư vấn sẽ giúp doanh nghiệp hoàn thành bản đăng ký do Ủy ban chứng khoán quốc gia cấp và đáp ứng các tiêu chuẩn cần thiết để được thực hiện IPO, niêm yết trên sàn chứng khoán.

Tùy vào quy định cụ thể của các sàn chứng khoán khác nhau mà điều kiện niêm yết trên sàn cũng rất khác nhau.

Các quy định	Niêm yết trên sàn HSX	Niêm yết trên sàn HNX
Vốn điều lệ tối thiểu	≥ 120 tỷ VNĐ	≥ 30 tỷ VNĐ
Thời gian hoạt động	Ít nhất 2 năm hoạt động	Ít nhất 1 năm hoạt động
Hiệu quả kinh doanh	ROE ≥ 5%, không lỗ lũy kế	ROE ≥ 5%, không lỗ lũy kế
Cơ cấu cổ đông	Tối thiểu 20% cổ phần biểu quyết phải do 300 cổ đông nhỏ nắm giữ	Tối thiểu 15% cổ phần biểu quyết phải do 100 cổ đông nhỏ nắm giữ

Với các sàn giao dịch có quy mô càng lớn thì sẽ có càng nhiều các quy định khắt khe hơn như:

• Quy định về chuẩn mực kế toán
• Quy định về công bố thông tin
• Quy định về cơ cấu tổ chức, bộ máy doanh nghiệp

Bước 3: Thực hiện IPO và niêm yết trên sàn giao dịch

Khi đáp ứng được toàn bộ yêu cầu của Ủy ban chứng khoán, doanh nghiệp cần IPO thường tổ chức nhiều buổi giới thiệu về công ty và trả lời những thắc mắc của nhà đầu tư (IPO roadshow).

Tại đây những nhà đầu tư (thường là những nhà đầu tư lớn) sẽ được nghe IB và đơn vị muốn IPO giới thiệu về việc mua cổ phần của công ty.

Sau đó họ sẽ cân nhắc đặt cọc tiền hoặc mua luôn số cổ phiếu của công ty được phát hành ra công chúng (đây chính là hoạt động IPO).

Nếu doanh nghiệp có thể bán hết số lượng cổ phiếu tại phiên IPO thì coi như thành công, doanh nghiệp đã thu được về số tiền mong muốn.

Công việc còn lại chỉ là hoạt động trao đổi thông thường trên thị trường thứ cấp giữa những nhà đầu tư mua cổ phiếu ở phiên IPO và các nhà đầu tư khác.

IB sau khi nhận được phiếu đăng ký mua của các nhà đầu tư lớn sẽ cân đối với mức định giá trong bản cáo bạch để quyết định mức giá vào ngày giao dịch đầu tiên trên thị trường:

• Nếu có nhiều người đăng ký mua (over subscribe) họ sẽ quyết định điều chỉnh tăng giá giao dịch đầu tiên trên thị trường
• Nếu có ít người đăng ký mua (under subscribe) họ sẽ quyết định điều chỉnh giảm giá giao dịch đầu tiên trên thị trường

Ví dụ cổ phiếu DXS được bán trong phiên IPO với mức giá 32.000 đ/cp và giá lên sàn dự kiến là trên 40.000 đ/cp.

Tại ngày giao dịch đầu tiên, số lượng cổ phiếu trong đợt IPO sẽ chính thức được phép giao dịch và bán ra trên thị trường.

Như vậy chỉ cần mua sớm vài tháng tại phiên IPO (trước khi lên sàn), nhà đầu tư có thể sẽ lãi ngay 30%.

Có nên đầu tư vào công ty lúc mới IPO hay không?

Mặc dù bạn có thể kiếm được rất nhiều lợi nhuận khi đồng hành sớm với doanh nghiệp…

Tuy nhiên, ẩn chứa trong cơ hội cũng chứa không ít rủi ro. Trước khi đến với phần tiếp theo, tôi muốn bạn giành một chút thời gian đọc 2 bài sau để có cái nhìn tổng quan hơn:

• Những vụ IPO lớn nhất mọi thời đại của Mỹ – Theo Reuter
• 7 cổ phiếu IPO tệ nhất trong lịch sử – Theo U.S.News

Tiếp theo, tôi sẽ đưa ra 2 lý do bạn nên lưu ý trước khi đưa ra quyết định đầu tư vào IPO…

#1. Doanh nghiệp và các nhà đầu tư luôn muốn bán càng cao càng tốt

Trên lý thuyết việc bạn mua cổ phiếu của công ty mới IPO dưới 12 tháng sẽ gặp tương đối nhiều bất lợi về mặt thời điểm.

Bởi cả IB và công ty muốn IPO đã chuẩn bị rất nhiều năm cho việc IPO này và họ đều bị gắn chặt lợi ích trong việc bán được cổ phiếu với giá càng cao càng tốt.

Do đó IB có xu hướng lạc quan hơn trong dự phóng và định giá!

Ví dụ định giá cổ phiếu DXS được BVS đưa ra khoảng 39.000 – 52.000 đ/cp, sau 2 năm IPO hiện tại DXS đang được giao dịch với giá 6.000 đ/cp.

Hay như cổ phiếu POW của Tổng Công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam được định giá 16.000 đ/cp năm 2018 nhưng 6 năm rồi vẫn chưa về bờ.

#2. Nhu cầu thoái vốn của các cổ đông lớn

Trước khi là doanh nghiệp đại chúng, nếu muốn thoái vốn bạn phải tìm được nhà đầu tư khác cũng đang có nhu cầu đầu tư vào doanh nghiệp, sau đó chuyển nhượng phần vốn góp đó.

Điều này khá phức tạp và tốn nhiều thời gian, nếu giá thỏa thuận không đạt như kỳ vọng thì thỏa thuận đó cũng sẽ rất khó được diễn ra.

Tuy nhiên, khi doanh nghiệp được niêm yết trên sàn chứng khoán, bạn có thể dễ dàng bán một phần cổ phiếu đó ra.

Với việc đã góp vốn từ lâu và nếu hoạt động IPO thu hút được sự quan tâm của nhiều người trên thị trường thì bạn sẽ được thu được khoản lợi nhuận lớn khi giá cổ phiếu được đẩy lên rất cao…

Đây cũng chính là cách để thoái vốn mà các Startup luôn dùng để lôi kéo những nhà đầu tư mạo hiểm khi đầu tư vào công ty còn đang non trẻ.

Hãy cùng xem thử những cổ đông lớn của doanh nghiệp sẽ làm gì sau khi cổ phiếu được IPO:

Chủ tịch và hội đồng quản trị bán sạch cổ phiếu DXS sau khi IPO thành công.

Các quỹ đầu tư và ban lãnh đạo POW liên tục bán ra cổ phiếu sau khi IPO năm 2018.

Tương tự là MSH cũng gặp tình trạng tương tự sau khi IPO năm 2019.

Theo kinh nghiệm của tôi trên thị trường chứng khoán Việt Nam, bạn nên né những doanh nghiệp mới IPO và niêm yết trên thị trường chứng khoán trong 1 năm gần nhất.

Hãy để các cổ đông lớn bán xong cổ phiếu, khi đó bạn có thể mua doanh nghiệp với mức giá rẻ hơn thời điểm IPO nhiều.

Thương vụ IPO thành công nhất trong lịch sử

Có thể bạn không biết nhưng không phải Apple hay Amazon, mà một công ty của Trung Quốc mới đang là kẻ nắm giữ kỷ lục về vụ chào bán cổ phiếu ra công chúng lần đầu-IPO lớn nhất lịch sử giới công nghệ thế giới.

Vào ngày 19 tháng 9 năm 2014, Alibaba đưa ra IPO trên Sàn giao dịch chứng khoán New York (NYSE) với mã cổ phiếu “BABA“.

Thương vụ IPO thu hút được sự quan tâm toàn cầu và tạo ra số tiền kỷ lục là 21.8 tỷ USD. Đây là con số lớn nhất từng ghi nhận tại thời điểm đó và vượt qua kỷ lục trước đó của Visa Inc. năm 2008.

CEO Jack Ma ăn mừng trong ngày Alibaba lập kỷ lục về IPO ngay trên đất Mỹ.

Alibaba đã thành công trong việc thu hút các nhà đầu tư quốc tế và trong nước nhờ tiềm năng của thị trường thương mại điện tử tại Trung Quốc.

Cổ phiếu Baba đã tăng vọt 38% trong phiên giao dịch đầu tiên và dánh dấu đợt IPO lớn nhất trong lịch sử chứng khoán Hoa Kỳ.

Thương vụ này đã mang lại nguồn vốn cần thiết để phát triển các dự án mới, mở rộng quy mô hoạt động và tiếp cận thị trường toàn cầu.

Alibaba đã xây dựng một nền tảng thương mại điện tử mạnh mẽ và định vị mình là một trong những công ty công nghệ hàng đầu thế giới.

Thương vụ IPO thất bại nhất trong lịch sử

WeWork, một công ty hoạt động trong lĩnh vực chia sẻ không gian làm việc, đã thực hiện thương vụ IPO vào tháng 8 năm 2019. Tuy nhiên, thương vụ này đã gặp nhiều khó khăn và cuối cùng dẫn đến thất bại.

Một số nguyên nhân chính của thất bại này là:

• Định giá không thực tế: WeWork được định giá lên đến 47 tỷ USD trong thương vụ IPO, một con số rất cao so với dòng tiền và lợi nhuận thực tế của công ty. Điều này gây ra sự nghi ngờ và lo ngại về việc định giá quá cao và không phản ánh đúng giá trị thực của WeWork.
• Các vấn đề tài chính: Trước thương vụ IPO, WeWork đã công bố những con số tài chính không khả quan và gây tranh cãi. Công ty ghi nhận mức lỗ lớn và có một mô hình kinh doanh không ổn định. Những vấn đề này khiến các nhà đầu tư mất niềm tin và không muốn đầu tư vào WeWork.
• Lãnh đạo và quản lý không đáng tin cậy: Trong quá trình chuẩn bị IPO, các thông tin về hành vi không đạo đức và quản lý kém hiệu quả của CEO Adam Neumann đã được tiết lộ. Điều này tạo ra sự bất ổn và không tin tưởng từ các nhà đầu tư và dư luận.

Định giá của WeWork tụt dốc không phanh sau khi không thể IPO vào năm 2018

Kết quả là, WeWork đã phải hoãn thương vụ IPO và đối mặt với những vấn đề tài chính và quản lý nghiêm trọng. Điều này đã gây ra sự giảm giá trị của công ty và mất đi niềm tin từ cộng đồng đầu tư. Thương vụ IPO của WeWork trở thành một ví dụ điển hình về những khó khăn và thất bại trong quá trình IPO khi công ty không đáp ứng được yêu cầu và kỳ vọng của thị trường.

Kết luận

Tóm lại, IPO hay phát hành lần đầu ra công chúng là chỉ hoạt động doanh nghiệp chào bán cổ phần cho những nhà đầu tư, chứ không phải phiên cổ phiếu đó tím ngắt tại phiên chào sàn chứng khoán niêm yết.

IPO đem lại rất nhiều lợi ích cho doanh nghiệp, có thể kể tới như:

• IPO là kênh huy động vốn giá rẻ
• IPO là kênh huy động vốn tiềm năng
• IPO giúp tăng tính minh mạnh, hiệu quả cho doanh nghiệp

Với nhà đầu tư, lựa chọn mua cổ phiếu của những doanh nghiệp tốt chắc chắn sẽ giúp bạn kiếm nhiều lợi nhuận.

Tuy nhiên, bạn nên cân nhắc kỹ trước khi mua cổ phiếu của những doanh nghiệp mới IPO. Bởi đó là thời điểm bạn gặp rất nhiều bất lợi và có thể chịu thua lỗ lớn.